شهر نقده مرکز شهرستان نقده در استان آذربایجان غربی با پهنه ای حدود 10 کیلومتر مربع در جنوب استان در 36 درجه و 57 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 22 دقیقه طول خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد . نام شهر نقده در گذشته « سلدوز » بوده است که به معنی سرزمینی که آب همه آن را فرا می گیرد و یا آب با نمک است . آمده است زیرا به دریاچه شور ارومیه نزدیک است . در دشت نقده ، روستایی به نام نقده وجود داشته که می تواند از دو ریشه باشد نخست از واژه باستانی نقده و دیگری با تلفظ نقیده به معنای « آبادی نقی » آمده است شهرستان نقده از شمال به شهرستان ارومیه ، از غرب به اشنویه ، از شرق به مهاباد و از جنوب به پیرانشهر محدود می شود . آثار باستانی زیادی در تپه و روستای حسنلو در چند کیلومتری غرب نقده پیدا شده است . گورهای سنگی ، سفالهای بسیار مانند قوری و ظروف با نقوش بسیار زیبا و مهمترین آنها جام زرین حسنلو متعلق به 700 سال پیش از میلاد از آن جمله اند . این ناحیه در گذر تاریخ خود ، مورد استفاده و سکونت آشوری ها ، کردها ، ماناها و ترکان بوده است . در زمان پادشاهی فتحلی شاه قاجار ، ایل قره پاپاق از قفقاز به این سرزمین مهاجرت کرده و در آن به دامداری و کشاورزی پرداخته اند .

 سولدوز یانقده در  23  دقیقه  و 45 درجه طول شرقی و 57 دقیقه  36 درجه عرض شمالی  در جنوب غربی اذربایجان غربی قرار گرفته است . وسعت  این شهرستان  حدود 2000 کیلومتر مربع بوده ، از شمال  به شهرستان ارومیه ، از شرق به دریاچه  ارومیه و شهرستان های مهاباد و میاندوآب ، از جنوب به شهرستان پیرانشهر و از غرب  به مرز  ایران و عراق  محدود است .

شهر نقده  مرکز این شهر با وسعتی  در حدود 6/4 کیلومتر  مربع  در 120  کیلومتری ارومیه واقع شده است . ارتفاعش از سطح دریا 1330 متر می باشد .

شهر از نظر ساختمانی و سیمای ظاهری ، به دو بخش قدیمی  و جدید تقسیم می شود : قسمت قدیمی شهر در دامنه  تپه وسط شهر  قرار گرفته  است که  به " تپه باشی " یا  " کوهنه  قه له " مشهور است . منبع  آب شهر که در سال 1342 احداث گردیده در این قسمت و بالای تپه و در داخل پارک ( قالاباشی ) قرار دارد .

بخش جدید در اطراف تپه واقع شده و با گسترش روز افزون  در جلگه نقده  پیش  می رود .

در تقسیم  بندی اجتماعی نیز  به سبب  سکونت  جمعی از اکراد ، شهر به دو قسمت ترک نشین و کردنشین ( فقط در ضلع  جنوبی ساکن می باشند ) ، تقسیم می شود .

نقده در قدیم به عنوان ده یا  قصبه ای مرزی بوده و شهرستان فعلی  نقده  تا سال  1337 ه ش تحت عنوان " بخش سولدوز " جزو بخش های تابعه  شهرستان ارومیه محسوب می شد و بعد از تاریخ مذکور به شهرستان سولدوز تبدیل شد . ( 1346 ه. ش )

کوه های شهرستان سولدوز عبارتند از :

سولطان یاغیب ، ( درباره وجه تسمیه  این کوه دو وایت وجود دار : یکی اینکه از نام سلطان یعقوب از سلاطین آق قویونلو در اذربایجان گرفته شده و دیگر اینکه  ازنام  سید سولطان یاغیب مدفون در بالای این کوه گرفته شده است ) ، فیرنگی داغ به ارتفاع 800 متر در جنوب و نیز مهدی خان که نام خود را از نام یکی از روسای ایل قاراپاپاق و از پسران نقی خان ائلخان بورچالی گرفته است .

رودهای شهرستان نقده  عبارتند از : گادار یا گئدارچایی در شمال  که به مرداب می ریزد . حسنلی گولو به ژرفای 3 متر ئ مساحت تقریبی به نیم کیلومتر مربع  و دریاچه یادگارلو به عمق یک متر و مساحت شتصد هزار متر مربع  در این شهرستان واقع اند .

آب و هوای این شهرستان  به علت  مجاورت با دریاچه ارومیه معتدل  و مرطوب است .

" نقده "  در فرهنگ لغت ، به معنی  ملیله دوزی و زیباکاری بر روی پرده ها و پارچه هاست .

شهرستان نقده  به لحاظ  اینکه  در نزدیکی مرز ایران  و عراق  و بین شهرهای اوشنو ، پیرانشهر ، ساوجبلاغ و ارومیه  واقع شده  است ، بعنوان  تقریباً یک شهر مرزی حساس و کلیدی شناخته

می شود . حتی در جریان جنگ تحمیلی ایران و عراق  ، نقده  تامین کننده  نیازهای  تدارکاتی جبهه شمالغرب  و حاج عمران  بوده است .

می توان گفت : سیمای عمومی نقده ، پس از  دوران سوم زمین شناسی شکل گرفته است و بنا  به شواهد  طبیعی و کشف  فسیل های جانوری  و گیاهی در دامنه  کوره های " لاواشلی " ( جنوب غربی نقده )  این منطقه  در 500 میلیون  سال قبل  در زیر  آب قرار داشته است .

از طرفی وجود تپه " حاجی فیروز " در هشت  کیلومتری شمال شرقی  نقده حاکی از زیست و اسکان  انسانها و اقوام دوران ابتدائی و شروع عصر  سنگی در منطقه  می باشد و تپه  مذکور یکی از قدیمی ترین تپه های  باستانی نه تنها  آذربایجان  بلکه ایران  و جهان  محسوب می شود . با این حال  مهمترین مشخصه تاریخ  باستان  منطقه  نقده ، تپه  حسنلو  و بیش از 55 تپه باستانی  بزرگ و کوچک دیگر  است کهدر پهنه جلگه نقده  جای گرفته اند .

تپه حسنلو بدنبال  حفاری های علمی صورت گرفته نشان می دهد که دارای ده دوره متمایز اسکان بوده است . دوره دهم آن 9000 سال قدمت  دارد و بنا به عقیده  رابرت دایسون ( سرپرست  هیئت حفاری ) دوره اولیه  بهادوار  پس از اسلام و قدمت  دوره های بعدی  تپه  تا شش هزار سال  می رسد و آثار بناهای ویرانه  فعلی فعلی  ( دوره چهارم سکونت ) تپه حسنلو که در اثر حفاریهای سالهای 1336 الی 1354 یافت شده متعلق به قوم ماننا بوده و به 1300 تا 650 سال پیش از میلاد  بر می گردد .

با استفاده از اسناد  و منابع  موجود  می توان  بیان  کرد : نقده  بعد از انهدام  تمدن  ماننا ،  بتصرف قوای آشور  در آمد  و درادوار مختلف  تاریخی این سرزمین  تحت نفوذ : طوایف  بومی ایران  از قبیل  لولوبی ، گیلزان ، هوری ، سکا ، مادها و سپس پارتها ، ساسانیان و اعراب قرار گرفت و در ادوار بعد از اسلام ، باز هم  اقوام دیگر ترک زبان چون  غزنویان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان و .. ) درآن ساکن شدند ومنطقه  بعدها تحت  تسلط مغول  در آمد و در ازمنه های بعدی ، ائلخالار " آق قویونلو " ، طوایف  افشار اورمی ومقدم مراغه  روستاهایی در نقده  بوجود آوردند . در دو سده اخیر  ایل قارا پاپاخ در آن  سکنی گزیدند و از دوره هجوم مغول به آذربایجان  و دوره قاجار  طبق اسناد  موجود از آن بنام سولدوز و در دوره متاخر نیز  از آن به عنوان  یکی از ولایات اربعه یاد می شود که این ولایات عبارت بودند از " ارومیه ، خوی ، سلماس و سولدوز .

در کتاب" تاریخ  ایران  از دوره باستان تا سده  هیجدهم " آمده  است  که : " غازان  خان  نواحی  جنوبی  دریاچه  ارومیه را بصورت اقطاع به قبیله  سولدوز یا " سلدوس " واگذار کرد . " و احتمالاً  کلمه  سولدوز  از نام  همان  قبیله  گرفته شده باشد " .

در لغت نامه دهخدا  هم در شرح کلمه  و لغت  سولدوز  عنوان شده که سولدوز  از نام  امیر چوپان سلدوز یکی از امرای بسیار  مهم دوره  غازان  خان گرفته  شده و پایه و حیثیت او به حدی بود که اولجایتو در بستر مرگ ، پسر خود ابوسعید  را به او سپرده بود .

سولدوز منطقه ای تقریباً کوهستانی است ، با این حال  ارتفاع  کوههای آن چندان زیاد نیست  و غیر از کوه های سولطان یاغیب و فیرنگی داغ ومهدی خان داغی که قبلاً از آنها  یاد کردیم ،

کوه های : بابا حسن داغی با ارتفاع 2000 متر ، " ساری داش " در شرق  منطقه ، " مه ی یه ندداغلاری " در شرق منطقه کهحاوی ذخایر سنگ آهن و مرمر است ، کوه های " لاواشلی " با معادن سنگ های رسوبی  در شمالغرب  و " خان تووز " در شمال سولدوز در نزدیکی دریاچه  ارومیه ، از کوره های دیگر سولدوز است .

" گادار چایی " تنها  رود دائمی سولدوز است . این رود نقش مهمی در آبیاری زمکین های اطراف  خود دارد . " گادار " در زبان  ترکی به معنی پرخیز و برکت است و برخی  هم معتقدند  : آن  کلمه در اصل  " گئدور " به معنی جاری و روان بوده است.

این رود که از کوه های اوشنو سرچشمه میگیرد ، منطقه  آبگیری آن 190 کیلومتر است و طول آن تقریباً به 100 کیلومتر می رسد .

گلوان چایی ( بالیخچی چای ) ، گرگول چای ، مهمه دشاه چایی که از کوه های جنوب شرقی سرچشمه می گیرند و به گادار چایی می ریزند و فصلی می باشند از رودهای دیگر منطقه سولدوز به حساب می آیند .

از چشمه های سولدوز : چشمه روستای " شیخ معروف " در ضلع جنوب که چشمه ایست معدنی وموثر برای درمان برخی بیماری های پوستی ، " یئدی گوز " در نزدیکی روستای گوز ایران  در  2 کیلومتری جنوب شرقی  نقده و در دامنه  کوه های سولطان یاغیب قرار گرفته و از تفرجگاه های منطقه  بشمار می اید ، قابل ذکر می باشند .

اسامی محلی بعضی از پرندگان " حسنلی گولو " یاتالاب  حسنلو  چنین است : یاشیل باش ، آنقوت ، سونابورا، باغری قارا، قیئچی قویروق ، جوماربالا ، جوره اورک ، گوله بن ، قاشقاتویوخ ، ارسین بوغاز ، آلاتیینچه ، دورنا ، قاراناز ، ساری کوینک ، جوماغان ، پالخان و ...

به سبب تپه واقع شده در ضلع شرقی دهکده حسنلو ، این تپه باستانی به تپه باستانی به تپه حسنلو معروف شده است .

آثار مشکوفه ازتپه حسنلو را می توان به شرح زیر برشمرد :

شیر خوابیده از برنز ( موزه اور پاریس ) ، شیر خوابیده از برنز ( موزه تهران ) ، گوشواره به شکل انگور و کردنبندی از طلا ( موزه تهران ) ، تندیس هایی از حیوانات  خیالی ، اسب بالدار ، سه

پایه های آهنی  و سفالی با نقوش حیوانات ف النگوهای مفرعی ، گردنبند ، پیشانی بند  و دهنه اسب و ....

آثار باستانی  زیادی در تپه  و روستای حسنلو کشف شدهاست . قبرهای سنگی ، سفال  های زادی مانند  قوری و جام ها و ظروف  دیگر  بانقش های زیبا  یافت شده اسات و این اثار مربوط به 710 سال پیش ازمیلاد است .

ایل  قره پاپاق  در زمان  فتحعلیشاه  قاجار  از قفقاز  باین  ناحیه  مراجعت کرده و به کشت  گندم و برنج و پرورش درختان میوه  پرداختند .

هر هفته بازار  محلی بنام " جومابازاری " در روز جمعه  در ضلع  جنوبی غربی  نقده و درکنار روستای " چیانا "  بر پا می شود که با توجه به اقتصاد  کشاورزی ودامی منطقه ،  اغلب  روستائیان ، کشاورزان ودامداران  انواع  تولیدات  خود را  در انجا  عرضه نموده ،  نیازهای روزمره  خود را از این بازار هفتگی تهیه می کنند . مشابه  این بازار به نام " ممد یار بازاری یا جوما آخشامی بازاری " در روزهای پنجشنبه  هرهفته  در ضلع  غربی  شهر  محمدیار  تشکیل می شود . این بازارهای هفتگی از رونق خاصی برخوردارند .

ایل سولدوز بدین سبب به قاراپاپاق " ( کلاه سیاه ) مشهور شده اند که کلاه های بلند  سیاه رنگی از پوست  بره بر سر می گذاشتند و این نامگذاری در خاک عثمانی توسط  ترکان  عثمانی صورت گرفته است وگرنه نام این ایل قبلاً بورچالی " بزچولو " بوده است ، چنانچه در تاریخ جنگ های  ایرانو روس  از ایل  قاراپاپاق به عنوان ایل بوزچلو یاد شدهاست . جان احمدلی ، ناغی خانی

 ( نقی خانی ) ، سارال ، شمس الدینلی ، عربلی ، ته رکه ون ( ترکاون ) ، چاخیرلی ، اولاشدی

 ( به معنی رسیدن و واصل شدن ) از طوایف این ایل ترک نژاد می باشند .

شهر نقده در سال 1380 از 67774 نفر و در سال 1384 از 69923 نفر جمعیت برخوردار بود .

مسابقه وبلاگ برتر ماه

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه:

برچسب‌ها: